Al een paar jaar duikt het woord op in de berichtgeving van Into The Great Wide Open rondom het thema duurzaamheid: klimaatpositief. Het festival wil niet alleen op den duur emissievrij zijn, maar ook méér broeikasgassen opnemen dan het ooit heeft uitgestoten. Kort door de bocht is de logica dat Vlieland – en de aarde – beter af zou zijn mét een klimaatpositief festival dan zonder. Het klinkt te mooi om waar te zijn. Tijl Couzij denkt dat het kan. 

In de zomer van 2009 raakt Couzij betrokken bij het festival dat op dat moment anderhalve maand verwijderd is van zijn eerste editie. "Er was een hele hoop van tevoren bedacht, maar nog heel weinig concreet," aldus Couzij. Als 'noodproducent' stampt hij alles met het hele team in no time uit de grond. "Daarna heb ik gezegd: ik wil die producentenrol niet blijven doen. Een nieuw festival opzetten vond ik heel leuk, maar nu er eenmaal een festival is, vind ik het veel leuker om binnenin aan innovatie te werken." Couzij wordt medeoprichter van Lab Vlieland. Parallel aan de festivalorganisatie houdt Lab Vlieland zich bezig met "research en development" en positioneert het zichzelf als aanjager van duurzaamheid – binnen én buiten de festivalwereld – met ITGWO als proeftuin. 

Uit de koker van het lab kwamen de afgelopen edities verschillende ideeën waardoor ITGWO in zijn directe energievoorziening in 2024 al voor 95% emissievrij en geheel fossielvrij was: bijna alle stroom kwam van het Vlielands zonneveld, een smaldeel uit groene waterstof. Heel even waren de noodaggregaten nodig, waarbij HVO (tweede generatie biobrandstof) werd verbrand. "Als alles nu wel goed gaat zijn we dit jaar in onze stroomvoorziening ook 100% emissievrij," hoopt Couzij. Geen broeikasgassen, maar ook geen fijnstof, stikstof en zwaveloxiden.

Ook de 'historische uitstoot' van alle voorbije edities (zo’n 6000 ton) ruimt het festival nu op met natuurlijke CO2-vastleggende projecten.

Aanjagers

Maar de directe uitstoot naar nul krijgen is nog lang niet genoeg, want "festivals zijn heel erg afhankelijk van de omliggende infrastructuur – voor transport en vervoer van mensen en van spullen," vooral op een eiland. Die zogenaamde scope 3-emissies, indirecte uitstoot uit de toeleveringsketen en de reizen van bezoekers, kun je als festival onmogelijk in je eentje terugdringen. 

Juist daarin zit volgens Couzij een enorme potentie waar veel te weinig festivals nog gebruik van maken. "Festivals zijn flexibeler dan veel andere partijen, omdat ze maar vier dagen per jaar bestaan. Festivals zijn gewend om snel te schakelen, omdat ze bijvoorbeeld met creatieven werken, die vaak op het laatste moment nog denken: nee, die lichten hangen helemaal verkeerd. Niemand vindt dat heel leuk, maar iedereen is erop voorbereid, terwijl grote bedrijven vaak door een hele workflow moeten. Het duurt daar maanden, soms wel jaren voordat er beslissingen genomen worden."

Het doel van Lab Vlieland is de drempel voor leveranciers zo veel mogelijk te verlagen en hun experimenten een podium te bieden. "Stel dat wij zeggen tegen een leverancier: we willen graag dat jullie ons fossielvrije diensten leveren. Dan zegt de leverancier: ja maar dat kunnen wij helemaal niet, want dit en dat is moeilijk. Nou, dan zeggen wij: kom op, het kan wel. Wij willen het en wij gaan jullie helpen. Wij zijn jullie launching customer. Kom het maar uitproberen. Het mag ook fout gaan!" Zodoende hebben meerdere pilots op Vlieland ook buiten de festivalsector voor vergroening gezorgd. "Ik weet nog dat de ceo van Greener Power Solutions bij ons op de camping in z’n tentje midden in de nacht de software van zijn eerste batterij zat te schrijven. Nu is dat een van de grootste mobiele batterijbedrijven van Europa en is niet de festivalmarkt maar de bouw- en energiesector hun voornaamste markt." 

Bouwplaats van de Toekomst

Heeft Couzij het over de Bouwplaats van de Toekomst, dan is dat niet alleen een proeftuin, maar een functioneel bouwterrein. Voor ITGWO 2025 wordt ten dele gebouwd zoals er in de toekomst overal gebouwd zal moeten worden: op groene stroom, met volledig geëlektrificeerd materieel en biobased bouwmateriaal. "Het is de culminatie van alle kleine projecten die we de afgelopen jaren hebben gedaan." 

Waarom die nadruk op de bouw? "We hebben gezien dat de bouw- en de festivalsector een behoorlijk grote overlap hebben. Ook bouwbedrijven moeten ergens in the middle of nowhere, waar helemaal geen grote aansluitingen zijn, opeens over heel veel stroom kunnen beschikken. Ook wat het langeafstandstransport en het gebruik van fossiele bouwmaterialen betreft, hebben zij precies dezelfde uitdagingen."

Al in 2024 begon een samenwerking met enkele bouwbedrijven, waardoor er overgeschakeld kon worden op elektrische heftrucks en ander emissievrij materieel. Voor de Bouwplaats van de Toekomst wordt die samenwerking flink opgeschaald met partners als BAM, TBI, Stichting Doen, Triomf en Team Infra, Voskamp Groep en wordt de deur opengezet voor andere partijen. Couzij: "Eigenlijk zeggen we: hé bouwsector, kom bij ons kijken! Laten we ervoor zorgen dat wat wij op ons festival slimmer doen, terechtkomt op de meer dan 3500 bouwplaatsen van BAM en TBI – en dat wat zij slimmer doen, bij de festivalsector terechtkomt. Laten we elkaar nou helpen om die transitie te versnellen."

De Bouwplaats van de Toekomst bouwt niets nieuws, maar bouwt anders wat er ieder jaar al gebouwd wordt. Een goed voorbeeld is De Winkel op het Sportveld: "Daarvoor gebruiken we al jaren gebruikte materialen en demontabele constructies, maar tot nu toe lag de nadruk nog niet per se op biobased." Dit jaar deed de Bouwplaats van de Toekomst een oproep aan iedereen die innovatieve biobased bouwmaterialen kon uitlenen, doneren of verkopen. "Onze bouwpartijen en wijzelf kunnen straks gaan monitoren hoe die materialen werken en hoe het gebouw het in de praktijk doet." 

Extreem goede reis

Een festival bestaat bij de gratie van zijn bezoekers, wat ook betekent dat een festival pas emissievrij is als alle bezoekersreizen dat zijn, hoe groen je ook bouwt. In 2018 kwam nog ongeveer 70 procent van de festivalbezoekers met de fossiele auto naar Harlingen, vorig jaar nog 50 procent. Het blijft verreweg de grootste bron van uitstoot – en dus doet ITGWO er dit jaar een schepje bovenop: meer festivalbussen, een first-mile taxi service, elektrische deelauto’s, bagageservice – allemaal fossiel- of emissievrij - meer reeds opgezette tenten, een verhoging van de Goede Reistoeslag naar vijftien euro en een heus FIP-programma ('fossielvrij important person') voor eenieder die emissievrij naar Vlieland is gekomen.

Het blijven stimuleringsmaatregelen – en dus vertrouwt het festival op zijn aanjagersfunctie en het gedrag van de bezoeker. De bezoeker die, eenmaal op Vlieland, vier dagen lang gebruikmaakt van volledig groene stroom, nauwelijks restafval produceert en zodoende vele malen groener leeft dan de gemiddelde Nederlander. Couzij hoopt uiteindelijk voor gedragsverandering te kunnen zorgen door het groene voorbeeld te geven: "In het onderbewustzijn worden de meeste van onze beslissingen genomen. We hopen daarom de koppeling te maken tussen duurzame keuzes en ‘de beste tijd van je leven’, zodat onze bezoekers gaan voelen: hé, duurzame keuzes kunnen ook de leukere, fijnere, mooiere keuzes zijn. Het hoeft voor niemand een straf te zijn."

Met een bouwplaats vol biobased materiaal en muisstille bouwmachines wil Couzij een vergelijkbaar effect sorteren: “Ik wil dat mensen zich realiseren dat duurzamere keuzes niet alleen draaien om wat je allemaal minder moet gaan doen, maar juist dat het uiteindelijk veel goedkoper kan zijn – en dat het juist meer dingen oplevert die echt belangrijk zijn."