Documentairemaker Mirjam Marks laat grote thema’s zien vanuit ‘kleine’ perspectieven
Met de film JovannaForFuture en een workshop klimaatclips op de Vlielandse school
Al sinds ze zelf een kind was, interesseert documentairemaker Mirjam Marks zich in de jeugd. Ze paste veel op en maakte poppenkastvoorstellingen op de verjaardagen van andere kinderen. Als filmmaker specialiseerde ze zich in jeugddocumentaires. Haar recente documentaire JovannaForFuture, over een Nederlands meisje dat in navolging van Greta Thunberg staakt om aandacht te vragen voor klimaatverandering, maakt onderdeel uit van Het Filmprogramma van Into The Great Wide Open 2020.
“Ik wil kinderen niet neerzetten als slachtoffers”, vertelt Mirjam Marks. “Ik wil juist hun kracht laten zien.” Haar werk legt de nadruk niet op de situaties waar kinderen zich in bevinden alsof ze passieve wezens zijn. Soms hebben kinderen immers simpelweg de pech gehad dat ze in een bepaalde situatie geboren werden, daar kunnen ze zelf niets aan doen. Nee, Marks maakt juist ruimte voor het perspectief van het kind zelf. “Ik ben erg geïnteresseerd in de openheid waarmee kinderen nog in de wereld staan, hun onbevangenheid en de manier waarop zij oplossingen zoeken. Dat inspireert mij ook weer en opent wegen die je als volwassene misschien al afgesloten hebt.”
Door de jaren heen maakte ze weleens uitstapjes, naar volwassen documentaires en VPRO’s Lopende Zaken, maar het moge duidelijk zijn: Marks’ hart ligt bij de jeugd. In het midden van de jaren tachtig kwam ze als student theaterwetenschap terecht bij VPRO jeugdtelevisie. “Ik voelde gewoon dat ik daar wilde werken. Ik heb mazzel gehad, je kon daar destijds zo veel. Je mocht dingen uitproberen, kreeg kansen. ‘Ik weet niet precies wat je bedoelt, maar je klinkt overtuigd, ga maar doen’, zo ging het bij wijze van spreken. Er was meer geld en ruimte voor risico’s, en met Burny Bos had de VPRO een inspirerende leider.”
In haar werk snijdt Marks, die voor de lockdown werkte aan een film over kinderen in het binnenland van Suriname, graag grote thema’s aan, van racisme en discriminatie tot polarisatie en vluchtelingenbeleid. “Het is niet zo mijn stijl om mensen op een journalistieke manier ter verantwoording te roepen, maar ik ben wel bezig met wat er speelt in de wereld en zoek manieren om dat een podium te geven. Ik belicht grote thema’s graag vanuit de “kleine” wereld van een kind.” Zo was Marks initiatiefnemer van Zara en de Magische Kicksen, een VPRO-serie in samenwerking met Cinekid en De Vrolijkheid, een stichting die creatieve projecten onderneemt met kinderen en jongeren in asielzoekerscentra. De serie gaat over Zara, die met dank aan magische voetbalschoenen plots de sterren van de hemel speelt. “De kinderen in azc's speelden rollen voor en achter de camera. Het idee van die serie was juist om niet te laten zien dat het over asielzoekende kinderen gaat”, legt Marks uit. “Als je dat niet weet, zie je gewoon een leuke serie. Ik wilde die kinderen een keer onderdeel laten zijn van iets dat cool is, niet zoals meestal van een probleem waar ze niets aan kunnen doen. Alle aandacht die ze normaal krijgen, gaat over het feit dat ze de pech hebben gehad om te moeten vluchten.”
Het was niet alleen een openbaring voor de betrokken kinderen, maar ook voor de acteurs en crewleden – waaronder verscheidene nieuwkomers - met wie Marks aan het project werkte. Een groot deel van hen was nog nooit op een azc geweest. “Voor mij is zo’n project een manier om de barricades op te gaan. Het kan niet zo zijn dat er zoveel kinderen in deze situatie leven en dat veel mensen daar eigenlijk maar weinig van weten, maar wel een oordeel klaar hebben. Ik ben niet iemand die heel hard dingen gaat roepen op social media, maar ik maak dingen waarvan ik hoop dat ze kinderen en volwassenen op een bepaalde manier aan het denken zetten of ervoor zorgen dat de jonge kijker zich niet alleen voelt.” 
In haar laatste film JovannaForFuture, onderdeel van Het Filmprogramma, behandelt Marks een ander actueel onderwerp: klimaatverandering. De documentaire gaat over Jovanna, een Nederlands meisje dat in navolging van de toen 15-jarige Zweedse klimaatactivist Greta Thunberg elke vrijdag staakt om aandacht te vragen voor klimaatproblematiek. Ze woont met haar ouders in een ‘aardehuis’, waar het gezin zijn eigen energie opwekt en zijn behoefte doet op een composttoilet. Jovanna is ervan overtuigd dat staken voor mensen zonder kiesrecht de enige manier is om iets voor elkaar te krijgen, maar stiekem verlangt ze soms naar de toetjes die ze niet mag eten omdat ze in plastic zijn verpakt. “Ik vond het niet toereikend om het verhaal over kinderen die zich zorgen maken over het klimaat te vertellen vanuit het perspectief van één kind”, legt Marks uit. Daarom zocht ze via-via contact met kinderen van over de hele wereld. Ze gaf hen allemaal dezelfde filmopdrachten over het klimaat. Een deel van de beelden, waarin jongeren reflecteren op klimaatverandering en de toekomst van de planeet, verwerkte ze vervolgens in de documentaire en per kind monteerde ze een ClimateClip. “De manier waarop je de gevolgen van klimaatverandering ondervindt, is zo afhankelijk van de plek waar je woont. Door kinderen uit zo veel mogelijk landen dezelfde filmopdracht te geven, wilde ik het verhaal van Jovanna breder trekken.”
Dezelfde filmopdrachten geeft Marks eind augustus aan de leerlingen van groep 8 van eilandschool De Jutter. Ze geeft hen een workshop documentaire maken, waarin ze met iPads kunnen filmen en monteren en zo hun eigen klimaatclips kunnen maken. “Ik geef ze acht aparte opdrachten, zodat ze verschillende fragmenten filmen. Als je die achter elkaar plakt heb je meteen een soort filmpje. Ik geef veel van dit soort workshops op scholen en festivals. Maar Vlieland is zo overzichtelijk dat de kinderen misschien wel kunnen gaan filmen op hun favoriete plekje op het strand, of op een andere plek waar het volgens hen niet goed gaat met de natuur.”
Mirjam Marks’ documentaire JovannaForFuture is tussen 27 augustus en 2 september gratis online te bekijken als onderdeel van Het Filmprogramma van Into The Great Wide Open, dat tot stand kwam in samenwerking met IFFR. Alle informatie is hier te vinden.
In Het Tijdschrift vertelt Mirjam Marks als Gids over haar favoriete dingen, van een gebouw in Parijs tot een bestemming die ze inmiddels op haar duimpje kent. Het Tijdschrift is tot 20 augustus te bestellen via deze link.
Er zijn nu 34 ClimateClips uit 18 verschillende landen te zien op Instagram. Deze zullen vanaf half oktober 2020, vanaf Cinekid 2020, te bekijken zijn op een interactieve wereldbol. Marks gaat net zo lang door totdat de hele wereldbol gevuld is met unieke beelden en gedachten van kinderen uit alle landen over klimaatverandering.
