Lutinelijn – introductie
Langs een onzichtbare navigatielijn tussen wad en Noordzee ontvouwt zich Lutinelijn – een kunstproject van Sjoerd Willem Bosch en Sijas de Groot (Tussenland), ontwikkeld voor het kunstprogramma van Into The Great Wide Open 2025. De installatie verbindt het maritieme erfgoed van het gezonken goudschip de “Lutine” (1799) met het fysieke en innerlijke landschap van Vlieland. Verspreid over het eiland en het festivalterrein markeren vier objecten en verhalen de historische navigatielijn.

In deze gezamenlijke verkenning van traagheid, herinnering en oriëntatie onderzoeken Sijas en Sjoerd hoe het civiele baken als artistiek object een nieuwe rol kan krijgen in het Waddengebied. In twee bijdragen nemen zij de lezer mee in hun proces, langs erfgoed, tijdens wandelingen en een verlangen naar het idee van thuiskomen op een eiland.

Vier plekken langs de Lutinelijn
In dit tweede deel van Langs de Lutinelijn staan de vier plekken centraal die samen de installatie Lutinelijn vormen. Tijdens Into The Great Wide Open activeren we, met tijdelijke objecten en verhalen, verborgen resten van oude kapen en herinneringen van het eiland. De denkbeeldige Lutinelijn ontstaat door het trekken van een lijn tussen twee kapen: de Lutinekaap en de Lutineveldkaap. Op de lijn verbinden nog twee andere plekken het ritme van het leven op het eiland met het goud van de Lutine. Hoe maken we Lutinelijn beleefbaar, waar voegen we iets toe en waar laten we het landschap voor ons werken? 

Het eiland als archief: plekken en herinneringen
Afgelopen halfjaar heeft Vlieland voor ons gewerkt als een archief: een verzameling aan verhalen, historische feiten, herinneringen, beelden en mijmeringen. Eerst vaag, een brei. Later werd de verzameling helderder en ontdekten we verbanden tussen de kapen en de landschapsgeschiedenis van Vlieland. Bijvoorbeeld hoe verschillende versies van de kapen elkaar opvolgden en hoe de bosaanplanting op Vlieland begin twintigste eeuw ontstond. Het archief maakten we beleefbaar met grote kaarten en participatieve wandelingen. Nu is het tijd om het archief in te zetten voor een fysieke ervaring tijdens Into The Great Wide Open. 

Plaatsen hebben een geheugen. Ze dragen verhalen, geuren en silhouetten in zich, maar ook kennis. Als je bereid bent te luisteren of goed te kijken. In de geografie en antropologie spreekt men over sense of place: de emotionele, culturele en sociale betekenis die mensen toekennen aan een plek. Antropoloog Keith Basso beschreef het vanuit zijn werk met de Western Apache: hoe elke heuvel, rots en bron een verhaal draagt, en hoe die verhalen richting geven aan het leven.

"Wijsheid zetelt in plekken. Het is als water dat nooit opdroogt. Je moet diep drinken van plekken." - Keith H. Basso [1]

Dat idee raakt ons. Omdat we het zelf voortdurend doen: het landschap lezen als een geheugenpaleis. Een plek wordt een markering in de tijd, een drager van wat daar eerder gebeurde, groeide of wat er stond. Langs de Lutinelijn zien we hoe die plekken kruispunten worden van perspectieven en belangen. Voor eilanders zijn ze onderdeel van een levend geheugen en een gedeelde identiteit. Voor bezoekers vormen ze oriëntatiepunten in een tijdelijk verblijf, momenten van aankomst en vertrek. Voor de natuur is het de voorbijgaande structuur in een voortdurend veranderend landschap. Op één plek komen zo verschillende lagen van betekenis samen die elkaar soms versterken, soms tegenwerken en voor frictie zorgen. Daarom rust er altijd spanning op het benoemen van wat erfgoed is. Het vraagt durf om te zeggen wat je bewaart en verankert in het landschap.

Lutinekaap: de toekomst van het baken
In de alledaagsheid van leven op het eiland duikt de Lutinekaap steeds weer op. Na een duik in zee, tijdens een wandeling over de camping, of gewoon in de verte verschijnt de Lutinekaap in je blikveld. Het blijft telkens herinneren aan de mogelijke herbestemming van dit baken.

Doordat het merkteken eraf is gewaaid, oogt de Lutinekaap onvoltooid. Er ontstaat een fysieke drang om hem af te maken. Toch kiezen we bewust om dat nog niet te doen. Voor het festival zou dat een te snelle, te ondoordachte beslissing zijn, en voor een buitenstaander zou het misschien de indruk wekken dat dit het nieuwe baken wordt. 

Vanaf de duinovergang kijk je uit over zee richting Terschelling. In je verbeelding markeert de Lutinekaap de positie van de Lutine: het goud moet daar ergens liggen. Tegelijkertijd is er zicht op de 'oorspronkelijke plek' waar het baken ooit stond en op de camping - op de zogenaamde goudkust: de mooiste kampeerplekken in het duin. Het uitzicht geeft overzicht, dat maakt de plek bijzonder. 

Foto: Sjoerd Willem Bosch en Sijas de Groot

Er gebeurt werkelijk iets rondom de Lutinekaap. De overblijfselen van het oude merkteken zijn deze zomer rechtop tegen de kaap gezet. Door wie weten we niet, maar het lijkt alsof iemand wil zeggen: jullie zijn ermee bezig, maar wij ook; we houden jullie in de gaten. Dat maakt het spannend. Voor Lutinelijn activeren we de plek van de Lutinekaap als een uitnodiging tot een ritueel. Wat neem je mee en wat laat je achter op Vlieland? Tijdens het festival nodigen we het publiek uit om al mijmerend hun horizon te verkennen. We laten de restanten van de Lutinekaap nu voor wat het is en voegen een mijmerbank als tijdelijke kaap toe. 

Sijas:
"Dit uitzicht, het beeld van het strand, en de blik op de zee, is vaak mijn laatste aanzicht voordat ik naar huis ga. Meestal neem het uitzicht nog één keer in me op, als een moment van afscheid, voordat ik naar de boot ga. Vaak volgt dan nog een laatste duik in zee als afscheidsritueel." 

Maar wat betekent ‘authenticiteit’ als de Lutinekaap zelf al een interpretatie is? Het baken dat er nu staat, werd in 1999 heropgebouwd voor het Lutinejaar. Van het oorspronkelijke baken zijn geen tekeningen bekend, alleen beschrijvingen. De bakens die begin twintigste eeuw gebouwd werden, waren gemaakt van tropisch hardhout en werden geïmpregneerd met creosoot – een chemisch proces dat vandaag de dag ondenkbaar is. 

Lutineveldkaap: een fundament
De Lutineveldkaap is veel minder bekend op Vlieland. Het is onduidelijk wanneer de Lutineveldkaap is verdwenen, toch is de voet van de kaap nooit weggehaald. In een jong bosje tegen de Havenweg is een stalen sokkel, vol gestort met beton, verstopt. 

Op vroege ansichtkaarten van Vlieland torent de Lutineveldkaap als een ielige spriet boven het jonge dennenbos uit. Nu is dit beeld omgekeerd: het bos met pieken van twintig meter laat de voet van de Veldkaap in de grond verdwijnen. Toch geeft alleen die voet ons al houvast. Een sterk fundament is cruciaal voor een kaap. Niet alleen technisch gezien moet het kloppen, ook de exacte locatie is van belang. Dit idee van een fundament inspireert ons om het te hebben over aarden op een plek. 

Foto: Sjoerd Willem Bosch en Sijas de Groot

De Lutineveldkaap heeft nauwelijks betekenis in het collectieve geheugen op Vlieland. Het is iets van vroeger. Toch lezen we in het nationale krantenarchief Delpher dat er ook in 1910 al door ‘particulieren’ op eigen initiatief kapen werden opgericht. 'Volgens mededeeling van den Inspecteur van het Loodswezen zijn op Vlieland door particulieren twee kapen met zwart vierkant scherm opgericht in de richting en ongeveer op de plaatsen van de vroegere Lutine- en Veldkaap, resp. 9 en 10m. hoog.' [2] Tussen de regels door lezen we alsof de ‘particulieren’ vonden dat de Lutine- en Veldkaap bij Vlieland hoorden. Het idee dat we niet de eersten zijn die zich ontfermen over de Lutinekapen enthousiasmeert ons. 

In samenwerking met Staatsbosbeheer markeren we de voet van de kaap door een deel van de begroeiing te maaien. Om de heel jonge dennen heen, maken we een pad om bij de voet te komen. Hier nodigen we festivalpubliek uit stil te staan en omhoog te kijken naar waar ooit het merkteken van de Lutineveldkaap zichtbaar was. Rond het fundament ontstaat ruimte voor een nieuw eilandritueel. 

Sijas:
"Als ik de eerste week van mijn vakantie op Vlieland verblijf, komen duizenden herinneringen van het eiland omhoog. Soms is het bijna neurotisch, ik moet langs alle plekken en herinneringen om me te herinneren hoe het ook alweer was. Deze ervaringen vormen de basis voor de zorgeloosheid van het eiland. Ze vormen een duidelijk persoonlijk fundament. Ik ben het eiland." 

Foto: Sjoerd Willem Bosch en Sijas de Groot

Bouwen als een kaap
Een kaap is een herkenbare structuur, waarin het visuele en het technische samenwerken. De verschillende onderdelen worden vaak vanuit een eenvoudig maatsysteem opgebouwd. Deze vorm inspireert ons om tijdelijke objecten te maken die Lutinelijn activeren. 

Hoe bouw je een kaap? Met bouwtekeningen en kundige aannemers was de bouw van een kaap in het Waddengebied een expeditie op het wad. Het bouwen van een kaap balanceert tussen eenvoud en complexiteit. Eenvoudig door de materialen en soort verbindingen, maar complex door het bouwen op extreme locaties en de weersomstandigheden. Logischerwijs worden een fundering, geschikte hoogte en zichtbare elementen ontworpen om in het landschap aanwezig te zijn, een baken lijkt altijd te zeggen: hier ben ik! 

Het bouwproces zelf is minstens zo betekenisvol. Wordt een baken met een kraan geplaatst of dragen tientallen mensen gezamenlijk onderdelen naar de juiste plek? Zoals in Amish-gemeenschappen het optrekken van een huis een gemeenschapsritueel is, zo kan ook het bouwen van een kaap een collectieve ervaring zijn die landschap, techniek en gemeenschap met elkaar verbindt.

Een lijn markeren
In ons proces zijn we op zoek gegaan naar wat het betekent om lijnen te volgen en zichtbaar te maken. Lijnen horen bij hoe men met het landschap omgaat. We voelen ons verwant met het gedachtegoed van antropoloog Tim Ingold die omschrijft hoe lijnen geen abstracte geometrische figuren zijn maar levende dragers van betekenis. Lijnen worden pas actief als je er iets mee doet, al lopende of in relatie tot een ambacht of ritueel. 

We denken terug aan de navigatielijnen die de zeekaarten in Museum Tromp’s Huys domineren. Waar begint een navigatielijn? De lijnen lijken oneindig door te lopen, willekeurige andere lijnen te kruisen. De abstracte lijnen worden pas concreet als ze kapen kruisen. De kaap geeft zo op zee houvast en vormt een ijkpunt om je te oriënteren. 

De dramaturgie van Lutinelijn is bepaald door het eiland zelf: vier plekken verdeeld over anderhalve kilometer. De eerste drie volgen elkaar relatief snel op, maar de vierde ligt een stuk verder weg. Die afstand is geen bewuste ingreep van ons, maar iets dat het eiland en de Lutinelijn als het ware hebben voorgeschreven. Toch past deze verdeling bij het verhaal dat we willen vertellen. Wanneer je langer op het eiland bent, gaat het eiland zelf aan het werk: je vertraagt, je bent geland. Er ontstaat een lange periode waarin de vaste wal heel ver weg voelt. Misschien is dat wel de reden waarom zoveel mensen hier komen en juist hier vakantie houden.

Mobiel baken aan het wad

Sijas: 
"Na de voorstelling KAAP (2022), die ik in samenwerking met de Peergroup maakte en speelde, liet ik door beeldend kunstenaar Marc van Vliet een baken ontwerpen. Het is een loper, een springer, kleiner en mobieler dan de grote bakens die mijn opa’s bedrijf vroeger bouwde. Het ontwerp moest passen bij het veranderend Waddenlandschap, maar voor mij was het vooral belangrijk dat het baken eenvoudig naar nieuwe plekken kon worden verplaatst. Zo kan het op verschillende locaties gebruikt worden om zijn betekenis opnieuw te bevragen en verhalen op te halen. Het tijdelijke karakter maakt het bovendien praktisch en inhoudelijk waardevol: samen met de gemeenschap kan het baken worden opgebouwd én afgebroken, zonder dat het landschap blijvend wordt veranderd."

Foto's: Casper Maas

Op dit moment reist het baken door Friese dorpen, in samenwerking met Stichting Romte en het Ministerie van de Toekomst. In elk dorp bouwen we het samen met bewoners op en gebruiken we het als gespreksplek. Daar praten we over vragen als: welke waarden, onderwerpen en verhalen willen we verankeren in ons landschap, zodat we als gemeenschap richting kunnen geven aan de toekomst?

Op Vlieland markeert dit tijdelijke baken straks het startpunt van de Lutinelijn. Het is een herkenningspunt voor festivalbezoekers en eilanders, een duidelijke markering aan de Waddenkust. Het herinnert aan de maritieme geschiedenis die met Vlieland verweven is, én aan de verhalen die we vandaag verankeren voor de toekomst.

Dat dit baken nu, voor een korte periode, op Vlieland aan de Waddenkust staat, is voor mij een bijzonder moment. Vijf jaar geleden begon mijn zoektocht naar het familiebedrijf van mijn opa en naar de betekenis van de bakens die hij bouwde. Nu staat er, op een plek die voor mij veel persoonlijke betekenis heeft, een baken dat uit die zoektocht is voortgekomen. Hier komen verschillende lagen samen: mijn familiegeschiedenis, mijn werk als kunstenaar en de relatie met dit eiland. Op deze plek fungeert het baken als een tijdelijke axis mundi: een centraal punt dat mensen, verhalen en landschappen met elkaar verbindt.

De kuil in het bos
Vlieland was lang slechts een zandplaat. Het eentonige dennenbos heeft daardoor historisch gezien iets vervreemdends, als je bedenkt hoe weids en dynamisch het Waddengebied is. Daarom inspireert de glooiing ons in het bos tussen de Kampweg en het festivalpodium De Open Plek. De kuilen en bulten geven ons het gevoel alsof we in het eiland willen zakken. Onzichtbaar, maar geborgen. 

Hier, ergens op een van de bulten, zou ooit ook een kaap hebben gestaan. Op archiefkaarten vinden we namelijk in het bos: ‘Baak’. Wat voor kaap ‘Baak’ was, kunnen we niet achterhalen. In zeealmanakken werden de aanzichten met bijhorende kapen getekend weergegeven. Met almanak op zak, kon men vanaf zee de eilanden herkennen. In Spiegel van de Zuiderzee (2009) vinden we de aanzichten van Vlieland uit de zestiende eeuw. Hoewel dit aanzicht eeuwen verschilt met het ‘Baak’ op de archiefkaarten van honderd jaar geleden, laten de aanzichten zien wat de essentie was van kapen in het Waddengebied. In de leegte boven de horizon is een simpele verticale onderbreking genoeg om een plek te markeren. 

Beeld: Sijas de Groot en Sjoerd Willem Bosch

Nu in het bos, door de verticale stammen, zou juist een horizontale onderbreking een duidelijke markering zijn. Voor ons valt dit samen met het idee van de lijn en het gevoel in het bos te willen zakken. Hoe kan een ruimtelijke interpretatie van een kaap dit gevoel in de kuil in het bos vastgrijpen?  

Sjoerd:
"Eind juni verzamel ik droge takken in de kuil. Niet om een vuurtje te maken op het strand maar voor een model. Ik zoek ze uit op dikte. Met een dikte van 3,5 centimeter wordt de tak een boomstam in de maquette. Het inmeten van de bomen en het werken in een schaalmodel helpt me om de ruimtelijke beleving van de plek te sturen. Hoe kan ik gebruikmaken van de bomen om een merkteken op te hangen? Welke maat kan het werk tussen de bomen hebben? Met eenvoudige latjes, staaldraad en een houtvezelplaat maak ik de kuil zichtbaar. Ik kruip achter mijn camera en zak tot ik als het ware in de kuil zit. Klik. Ik til het schermpje van mijn camera omhoog en kijk naar het resultaat. Ik denk dat ik het zie, het zou hoger kunnen hangen." 

Foto: Sjoerd Willem Bosch en Sijas de Groot

Klanken uit het landschap

Sijas: 
"Vaak gebruik ik audio om mijn publiek door een landschap te laten bewegen, om de specifieke sense of place op te roepen. Meestal duurt zo’n wandeling anderhalf uur, in vertraagd tempo, met een koptelefoon op en een route gemarkeerd door paaltjes. Een stem vertelt waar te kijken, deelt observaties, informatie en ervaringen die aan die plek verbonden zijn. Via gps worden stem en geluid aangestuurd, waardoor het soms lijkt alsof de verteller naast je loopt en het landschap zich al lopend voor je opent. Luisteren naar stem en geluid helpt je te concentreren en je aandacht te richten op wat je ziet. Audio is een medium dat ik vaak inzet: een manier om het landschap niet alleen te bekijken, maar er ook werkelijk in te verblijven. Het landschap opent zich op een nieuwe manier; een plek waar je normaal honderd keer langsliep, krijgt diepte, wordt verruimd.

Voor Into The Great Wide Open is het werken met goede koptelefoons een te grote opgave. Ook omdat het festivalpubliek over het eiland dwaalt en het werk vaak fragmentarisch zal beluisteren. Daarom kiezen we ervoor om het geluid via speakers af te spelen, zodat bezoekers zich niet hoeven bezig te houden met het ophalen of inleveren van apparatuur. De audio ademt vrij in het landschap.

Voor Lutinelijn werken we samen met geluidskunstenaar Koen Kaptijn, die op een eigen manier met het landschap werkt. Die samenwerking gaat als volgt: we nemen op locatie geluid op en vragen Koen daarop te reageren. Zijn klanklagen geven het landschap sfeer en diepte: grote vlakken met veel lucht voor stem en omgeving, een collage van veldopnames, instrumenten en zachte radioruis. Voor Lutinelijn gebruikte hij: een klankschaal, claves, een eenzame Fender Rhodes. De instrumenten zijn iconisch en dragen een tijdsbeeld in zich. De audio voor Lutinelijn bestaat uit vier fragmenten voor de vier plekken. Samen is het een monument voor voorbije tijden: melancholisch misschien, maar met een vitale onderstroom. Langzame, onvermijdelijke velden waarin je een anker kunt werpen, je kampement kunt opslaan. Nog één keer omkijken en dan weer verder."

Met het eiland bouwen

Sjoerd: 
"De objecten die de lijn activeren maak ik op Vlieland. Ik vind het belangrijk dat de tijdelijke bakens met materiaal van het eiland gemaakt zijn. Het materiaal is al op het eiland en hoeft alleen nog maar bewerkt te worden. Op Vlieland is Karel Nouta iemand die je dat niet hoeft uit te leggen. Hij maakt timmerwerk van gejut en eiland hout en biedt ons de mogelijkheid om met grenenhout van Vlieland te werken. Hij zaagt en schaaft schaaldelen tot planken van tien centimeter breed. Zijn werkplaats achter de jachthaven mag ik voor een week gebruiken. 

Midden augustus loop ik op maandagochtend door het bos richting de jachthaven. Het is vroeg en het voelt alsof ik vandaag de eerste ben die door het bos loopt. Ik probeer me voor te stellen hoe de planken van tien centimeter in een den passen. Het doet me denken aan de verschillende manieren hoe je een boom verzaagt tot planken. Dosse of kwartiers zagen, noem je dat. Het heeft te maken met hoe het zaagblad de nerven raakt, haaks op of met de richting van de nerf mee.  

In de werkplaats inspecteer ik het hout en zie dat het zo ongeveer haaks gezaagd is op de richting van de nerf, dat betekent: half kwartiers gezaagd. Planken die naast elkaar in het zicht komen laat ik variëren in kleur en tekening. Zo wisselen knoesten, rode gloed en elegante vlammen elkaar af. Ik zaag inkepingen om halfverbindingen mogelijk te maken. Zo houden de planken elkaar vast. Zonder lijm, sla ik met houten deuvels de planken aan elkaar vast. Van dichtbij zullen die details opvallen, maar van veraf vormen de elementen samen herkenbare structuren voor herdenking of verstilling." 

Foto's: Sjoerd Willem Bosch en Sijas de Groot

Erfgoed en keuzes maken

Sijas: 
"Deze zin spreek ik vaak uit. Het scherpt mijn werkwijze en herinnert me eraan zorgvuldig en zo volledig mogelijk te werken: 

"Het bepalen van wat erfgoed is, is een handeling, een bewuste keuze. Iets dat dreigt te verdwijnen, krijgt betekenis van een groep en wordt daardoor waardevol en het behouden waard. Deze keuze vormt impliciet de identiteit van de groep: wij zijn de mensen die dit om een specifieke reden waardevol vinden."

Om zulke keuzes te maken, moet je het landschap leren lezen. Begrijpen hoe het is gevormd, welke lagen erin verscholen liggen, en welke verbanden het draagt met verhalen, gebruik en geheugen. Maar aandacht geven aan één element in dat landschap betekent onvermijdelijk dat andere elementen uit beeld raken. Erfgoedselectie is daarmee ook een handeling van weglaten.

Met Lutinelijn richten we de blik opnieuw op het maritieme erfgoed van de Lutine, juist omdat het dreigt te verdwijnen, niet alleen het verhaal van het schip, maar ook de zichtbare bakens die de plek van het wrak ooit markeerden. Door deze plekken te markeren, benoemen we tegelijkertijd wat er onzichtbaar blijft: de verdwenen kapen, de ongeziene sporen, de verhalen die geen monument kregen. In die verschuiving van focus ontstaat een nieuw sense of place: een manier van kijken waarbij het landschap zelf mee gaat spreken, en waarin herinnering en oriëntatie zich steeds opnieuw rangschikken. Het werk gaat daarmee over het geven van een nieuwe, hedendaagse betekenis aan het goud van de Lutine. Een betekenis die aansluit bij de huidige dynamiek van het eiland, zonder de geschiedenis en de oorspronkelijke betekenis te vergeten."

Foto: Sjoerd Willem Bosch en Sijas de Groot

We hebben kapen nodig in ons leven 
Kapen herinneren ons eraan dat we in een voortdurend veranderend landschap behoefte hebben aan herkenbare structuren. Ze helpen ons oriënteren, letterlijk en figuurlijk, en helpen ons te verhouden tot plaats, tijd en gemeenschap. Op Vlieland werd dit zichtbaar langs de Lutinelijn: telkens als we terugkeerden, kristalliseerde zich de betekenis van die lijn helderder uit. Het eiland fungeerde als een archief, waarin lagen van geschiedenis, natuur en cultuur samenkomen.

Maar de vraag dringt zich op: wat betekent een kaap vandaag? Is het slechts een nautisch hulpmiddel of kan het ook verwijzen naar andere vormen van ‘goud’? Misschien is een kaap niet langer gebonden aan traditionele vormen, maar kan zij juist nieuwe betekenissen aannemen, passend bij een veranderende wereld.

Daarbij speelt de positie van ons als maker een cruciale rol. Als buitenstaanders hebben wij niet vanzelfsprekend het recht om te bepalen hoe een baken eruitziet of wat het symboliseert. Juist daarom ligt de waarde in dialoog: een proces waarin eilanders, ontwerpers en landschap samen betekenis geven. Een kaap kan dan functioneren als een axis mundi, een ankerpunt dat zowel fysieke als symbolische oriëntatie biedt.

De belangrijkste vraag is dus niet enkel hoe we een kaap bouwen, maar vooral waarom en voor wie. Misschien kan een baken alleen betekenisvol zijn als die vragen openblijven, en het object zich blijft vormen in dialoog met de gemeenschap en het landschap dat het markeert.

Lutinelijn tijdens ITGWO 
Loop tijdens het festival met Sijas en Sjoerd mee langs de Lutinelijn – of loop de lijn op eigen houtje. De locaties van de verschillende tijdelijke bakens zijn terug te vinden in de app van Into The Great Wide Open.

De openingstijden van de installatie zijn
Do 28 aug 15:00 – 20:30
Vrij 29 aug t/m zo 31 aug 10:00 – 20:30.

Op vrijdag, zaterdag en zondag kun je om 14:00 uur mee op pad met Sijas en Sjoerd. Hiervoor kun je je aanmelden bij de Kunstinfobalie die te vinden is aan de Kampweg, langs Het Sportveld. De wandeling en de installatie op zichzelf zijn voor iedereen toegankelijk, ook zonder festivalticket. De wandeling duurt ongeveer anderhalf uur.

[1] https://www.deuceofclubs.com/books/289wisdom_sits_in_places.htm?

[2] https://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMTRES04:211299067 

Sijas de Groot - tussenland.net - @sijaspaulus

Sjoerd Willem Bosch - sjoerdwillembosch.com - @sjoerdwillembosch

Tussenland - @tussenland