Bewust van je omgeving door je smartphone: het kán

Soundtrackcity - Deep Down op Vlieland

Kunst maken, daarvoor heeft Renate Zentschnig (56) geen beeld nodig. Omgevingsgeluid is de basis voor haar project, Soundtrack City, waarmee ze geluidswandelingen maakt. Voor Into the Great Wide Open maakte ze er een, en journalist Jelmer Luimstra test hem. 

Toegegeven, voorbijgangers kijken je raar aan als je koptelefoon en smartphone over de smalle Vlielandse bospaadjes loopt. Het tafereel lijkt op het eerste oog wellicht weinig inspirerend: wie staart er nu midden in de natuur naar z’n telefoon? Toch is het doel van geluidskunstproject Soundtrack City juist om je bewuster te maken van je omgeving. Essentieel voor het project is de smartphone: je GPS helpt de Sountrack City-app om je de route te wijzen, terwijl je een halfuur luistert naar een verhaal dat zich in deze omgeving afspeelt.

De route die ik loop is omgedoopt tot Deep Down: the Original Masters of Glitch. Soundtrack City maakte deze in opdracht voor Into the Great Wide Open. Terwijl je door het bos loopt, een heuvel op, de duinen in, hoor je een verhaal over een zeehond die in een vrouw verandert door haar vacht af te leggen. Slechts door deze om te slaan, kan ze weer zeehond worden. Een man vindt haar, wordt smoorverliefd en neemt haar mee met de belofte haar gelukkig te maken. De vacht verstopt hij, zodat de vrouw niet terug kan keren. Gelukkig wordt de vrouw niet; ze wil weer zeehond worden. Uiteindelijk vindt ze de vacht en keert terug naar de zee. 
 

Ondanks de GPS is het goed opletten dat je niet verkeerd loopt

Terwijl ik het verhaal luister, ben ik lange tijd de enige Soundtrack City’er. Het is de vrijdag van Into the Great Wide Open en de rest van Vlieland lijkt bier te drinken en bandjes te kijken. Na een kwartier lopen zie ik uiteindelijk dan toch een stel van rond de vijftig met oordopjes in en smartphone in de hand. Ze lopen in tegengestelde richting van mij. ‘Je loopt de verkeerde kant uit,’ zegt de man, vriendelijk glimlachend. Dat zullen we nog wel zien, denk ik, maar ergens begin ik te twijfelen over mijn route. Ondanks de GPS is het goed opletten dat je niet verkeerd loopt. Al meteen in de eerste minuten beland ik op een doodlopend bospaadje. Muziek op pauze zetten, teruglopen en weer verder gaan. Pokémon Go in het klein, zo lijkt het wel.

Later die middag spreek ik af met Renate Zentschnig (56), de bedenker van Soundtrack City. We nemen plaats op een bankje tegenover een riviertje; het startpunt van de geluidstour. Zentschnig komt uit Keulen, maar verruilde het regelzuchtige Duitsland al vroeg voor het vrije Amsterdam om theaterwetenschap te studeren aan de UvA. Na een carrière als dramaturg begon ze in 2008 Soundtrack City, samen met beeldend kunstenaar Michiel Huijsman. Ze maakten al tientallen geluidsroutes in steden als Amsterdam en Rotterdam, met als doel mensen iets te leren over hun omgeving. ‘Veel mensen fietsen snel van A naar B, met hun koptelefoon op en muziek in,’ zegt Zentschnig. ‘Als je je daarentegen openstelt voor wat er om je heen gebeurt, voegt dat iets belangrijks toe aan je beleving van de werkelijkheid.’ Dat ze hier toch afleidende objecten als de smartphone en koptelefoon voor gebruiken is bijzaak, vindt ze: het doel heiligt de middelen.

Soundtrack City wil je bewuster maken van je omgeving, met je smartphone ‘Je moet je openstellen voor wat er om je heen gebeurt’ 

Omdat het duo gewoonlijk werkt in verstedelijkte gebieden, gold Vlieland als een uitdaging: wat zijn de meest bijzondere paadjes in de buurt van het dorp Oost-Vlieland? Zentschnig zelf wist het niet; ze woont nog steeds in het veel grotere Amsterdam, al snel vier uur hiervandaan. In mei besloten ze daarom naar Vlieland af te reizen. Al snel raakten ze in gesprek met eilandbewoners, die hen vertelden waar de bijzondere plekken op het eiland zijn. 


Foto: Ilse Twigt

Ze kwamen er ook achter dat Vlielanders een speciale band hebben met zeehonden. ‘Ze zijn hier overal’, zegt Zentschnig. ‘De mensen vertelden ons dat ze de dieren elke dag zien, en dat ze er echt contact mee hebben. Zo spraken we een van origine Kroatische man, die hier als asielzoeker naartoe kwam. Elke dag gaat hij zwemmen en dan praat hij met de zeehonden.’ Ze besloten hem erover te interviewen, wat terug te horen is op het einde van de geluidswandeling.

Dat de geluidsroute over zeehonden moest gaan, leek hen door dit soort verhalen al snel duidelijk: deze dieren zeggen iets over de omgeving. Zentschnig en Huijsman lieten zich voor de route inspireren door de verhalen over de selkie; een zeehond die verandert in een mens door zijn vacht af te gooien. Het is een oude mythe, die zijn oorsprong vindt in Schotland. Componist Evelien van den Broek schreef de narcotiserende muziek die je als luisteraar direct in de geluidswandeling zuigt. De Amsterdamse folkzanger Lucky Fonz III sprak het verhaal in. Ze liepen hem toevallig tegen het lijf, vertelt Zentschnig. ‘Hij bleek naast ons op de camping te staan, druk bezig nieuwe liedjes te schrijven. Toen we hem vroegen, wilde hij meteen meewerken.’

‘Vlielanders vertelden ons dat ze contact hebben met de zeehonden’

Het verhaal draait volgens Zentschnig om vrijheid: de vrouw wordt weer zeehond en gaat het vrije water tegemoet. ‘Voor mij gaat het ook over trouwen en kinderen krijgen,’ zegt ze. ‘Je krijgt dan een heel ander leven dan wat je daarvoor had. De vrouw in het verhaal leeft ook haar familieleven, maar blijft toch verlangen naar het vrij zijn. Veel festivalbezoekers zijn jonge ouders. Hoe zou dit voor hen zijn?’ Zelf is Zentschnig al weer 15 jaar getrouwd. Gelúkkig getrouwd, benadrukt ze.

Voorlopig is Zentschnig nog niet klaar in haar missie om ons stil te laten staan bij onze omgeving. Ze vertelt over haar nieuwe project: Sonic West. Hierbij laat ze mensen mensen in Amsterdam-West omgevingsgeluid opnemen met hun smartphone. Vervolgens zal Soundtrack City een installatie bouwen bij de Amsterdamse Bibliotheek De Hallen, waarop je al die geluiden kunt horen. Het bouwwerk moet een kaart tonen, waarop je met lichtjes precies kunt zien welke geluid waar is opgenomen. ‘Denk je in: je staat ervoor en je luistert naar ome Joop die vertelt hoe de tram in de loop van de tijd is veranderd. Geweldig, toch?’

Zelfs zonder smartphone en koptelefoon organiseert Soundtrack City sinds kort luisterwandelingen in Amsterdam. Hoe zoiets in zijn werk gaat? ‘Je loopt door de stad met 25 mensen en iedereen luistert,’ zegt ze. Daarna praat je over wat je gehoord hebt: de auto’s, de wind, of het zand op de weg. ‘Laatst hadden we een oudere man die meeliep. De stoep was net opnieuw bestraat en er lag zand op de stenen. Hij schuurde er een paar keer met zijn schoenen overheen en keek me stralend aan. Plotseling op die kleine dingen letten; voor deze man was het heel intens. Mooi vond ik dat.’

Terug naar het Vlielandse bos. Op het einde van de geluidswandeling loop ik een trap op, de duinen in. Terwijl ik uitkijk over de zee, zie ik vanuit mijn ooghoeken plotseling het stel van eerder aan komen lopen. De man heeft de dopjes nog in, maar de vrouw heeft het selkieverhaal inmiddels omgeruild voor een meer comfortabele manier van lopen. De man groet me, nog steeds lachend: ‘Je bleek gelijk te hebben over die route. We liepen inderdaad verkeerd.'

•  •  •  •  •  
Deep Down, Een koptelefoon wandeling van 25 minuten op Vlieland.
Startpunt: bij het IJsbaanhuisje (plattegrond op de App) Download de speciale app voor iOS en Android op www.intothegreatwideopen.nl/geluidswandeling
(koptelefoontjes zijn te verkrijgen bij de VVV, Havenweg 10)